[Column] LS Zwartepieten

`Iemand de zwartepiet toespelen` is van dit spel afgeleid en betekent: iemand verantwoordelijk maken voor een onaantrekkelijke taak. `Zwartepieten` iemand terecht of onterecht de schuld geven van iets dat er is misgegaan. Daar zijn we in Nederland trouwens wereldkampioen in.

Met de knecht van Sinterklaas heeft het spelletje oorspronkelijk niets te maken. Sinterklaas krijgt in Nederland pas vanaf 1850 een hulpje door de populaire prentenboekjes `Sint Nicolaas en zijn knecht` van onderwijzer Jan Schenkman. Pas vanaf 1900 krijgt hij zijn naam Zwarte Piet. Hij maakt dus nog niet zo heel lang deel uit van de `eeuwenoude` Sinterklaastraditie. De Goedheiligman kon eeuwenlang zonder hulpje. Hij had zelf een zak en roe bij zich om stoute kindertjes te bestraffen. Gehoorzame kindertjes, die braaf en zonder commentaar de bevelen van vader, moeder en de schoolmeester opvolgden, ontsnapten aan een pak rammel en een verbanning per jutezak naar het toen nog praktisch onbekende Spanje. Met het dreigement `ik vertel het tegen Sinterklaas` hielden ouders hun weerbarstig kroost stevig onder de duim. Dat waren nog eens tijden!

In andere landen gaat St. Nicolaas al wel eeuwenlang op pad met één of meerdere metgezellen. In Duitsland heet hij Knecht Ruprecht, in Frankrijk Père Fouttard - vadertje zweepslag- , in de Alpenlanden Krampus en in Zwitserland Schmutzli, viezerikje. Het zijn zonder uitzondering door Sinterklaas getemde duivels, die alleen naar hem luisteren; duistere, zwart geschminkte en in dierenvellen gehulde wildemannen met woeste baarden die met bellen, kettingen en een roe kinderen de stuipen op het lijf jagen: `ich bin der alte böse Mann, der alle Kinder fressen kann.`

St Nikolaas heeft een dubbele taak: het belonen van het goede door het geven van cadeautjes en het bestraffen van het kwade met roe en zak. Voor een rooms-katholieke bisschop schuurt dat behoorlijk. Vandaar dat hij de vervelende kant van die taak heeft gedelegeerd aan zijn knecht, die dan als goedmakertje wel weer pepernoten mag strooien.

De zwarte gezichten hebben in de meeste landen oorspronkelijk niks met kolonialisme of slavernij te maken. In het Italiaanse Bari, waar de door zeelieden gestolen botten van St. Nicolaas vereerd worden, wordt de goedheiligman zelf afgebeeld met een donker gezicht! Waarom is juist in Nederland Zwarte Piet voor veel mensen hét symbool voor slavernij en discriminatie?

De oorspronkelijke knecht van onderwijzer Schenkman is afgebeeld als een zwarte page, een allesbehalve wild jongetje. Vanaf de zeventiende eeuw hielden heel wat welgestelde koopliedenfamilies er als statussymbool een Afrikaanse bediende op na. Daar pronkten ze mee net zoals de rijken van nu pronken met flitsende auto`s, peperdure villa`s of een luxejacht.

Hoogstwaarschijnlijk ligt het ook aan Piets pagepakje, de werkkleding van een bediende aan het hof van een hooggeplaatst persoon. Als hij ook in Nederland in een harig duivelskostuum had rondgelopen was zijn kleur hoogstwaarschijnlijk minder aanstootgevend geweest. En dan het aantal Pieten. Sint kreeg er honderden. Met honderden zwarte mensen in dienst moet je wel een slavenhouder zijn.

Zwarte Piet is in de loop der jaren wel wat veranderd.
Carolus heeft als menneke nog pikzwarte Pieten met fonkelende, priemende ogen gekend die als zaalwacht de troon van Sinterklaas met kettingen en roe bewaakten. Af en toe werd er een slachtoffer uit de rij geplukt en met veel heisa afgevoerd. Dat het allemaal doorgestoken kaart was wisten we niet. De angst zat er dagen voor de ontvangst al goed in. Als je dan uiteindelijk na het slappe handje van de Sint met cadeautje weer buiten stond, was je blij dat je het overleefd had. Dat soort lui wilde je op pakjesavond ook liever niet op huisbezoek.

Tegen deze bangmakerij waren de tere kinderzieltjes niet bestand. Afgedaan als pedagogisch onverantwoord, verdwenen dit soort roetzwarte Pieten in de jaren zeventig van het Sinterklaastoneel. Daarvoor kwamen hordes bruine Pieten terug, compleet met kroeshaar, oorbellen en dikke rode lippen. Meestal waren ze niet al te snugger, spraken een uiterst gebrekkig brabbeltaaltje en luisterden naar de naam Trappedoelie (m) of Pedronella (v). Jawel, er kwamen ook vrouwelijke Pieten, alhoewel niet als zodanig herkenbaar, een soort Transpieten dus.

Ze speelden de clown en haalden allerlei domme fratsen uit. Hoe dommer hoe leuker! Kinderen werden aangespoord dit infantiele gedrag na te apen voor het halen van een heus Zwarte Pietendiploma met pakjes werpen, over daken lopen, door een schoorsteen kruipen en te dansen als een echte Zwarte Piet. Da's pas pedagogisch verantwoord! De EHBO had het er hartstikke druk mee!

Na tien jaar discussies, protesten en rellen, verdwijnt ook deze Zwarte Piet uit het straatbeeld. In plaatsen als Staphorst probeert men hem nog in een krampachtig achterhoedegevecht vast te houden, maar de Roetveegpiet heeft gewonnen. Misschien wel terecht, de tijden veranderen. Mensen zwart maken kan echt niet meer. Toch?

Komt er dan eindelijk rust in de tent? Ik vrees van niet. Ik verwacht een nieuwe actiegroep: Kick Out Sinterklaas. Want zeg nou eerlijk; hoe komt zo`n oude, haast seniele man aan het geld voor al die cadeautjes? Heeft hij dat wel eerlijk verdiend? Wat voor duistere lading zit er nog meer in die stoomboot? Is het niet een grote witwasoperatie? Uiterst verdacht allemaal. En waarom trekt een rooms-katholieke bisschop na alle misbruikschandalen in zijn kerk nog steeds overal openlijk kindertjes bij zich op schoot en koopt hij die intieme toenadering af met cadeautjes? Hij weet ook alles van iedereen. Dat riekt naar spionage en chantage. Houdt hij zich wel aan de privacywetgeving?

Of Sint en Piet de volgende eeuw halen is nog maar de vraag. Op een dementerende Sint in het verzorgingstehuis met Piet als mantelzorger kunnen de kindertjes wachten tot ze een ons wegen. Die leveren geen cadeautjes meer af.

Een nieuw eigentijds duo dan maar? Kerstklaas en Sintman misschien? Zo blijft zwartepieten niet meer dan het is; een leuk kaartspelletje.

Carolus

Meer lezen van Carolus? Lees hier de voorgaande column.

---

Dit bericht delen: