Nieuwjaarstoespraak door burgemeester Hubert Bruls

Geachte aanwezigen, beste Nijmegenaren en vrienden van deze stad,

‘Het was de beste der tijden, het was de slechtste der tijden,
het was de eeuw van wijsheid, het was de eeuw van dwaasheid,
het was het tijdvak van geloof, het was het tijdvak van ongeloof,
het was het jaargetijde van het licht,
het was het jaargetijde van duisternis,
het was de lente van de hoop, het was de winter van de wanhoop
Wij hadden alles voor ons, wij hadden niets voor ons
Wij gingen allen rechtstreeks naar de Hemel,
wij gingen allen rechtstreeks de andere kant op’

Welkom in de Vereeniging op de nieuwjaarsbijeenkomst van de gemeente Nijmegen, ook namens het college en de gemeenteraad. Ik ben blij dat wij elkaar hier weer in groten getale ontmoeten vandaag. Ik citeerde zojuist de eerste zinnen uit ‘A tale of two cities’ van Charles Dickens uit 1859. Dickens’ beschrijft het tijdvak rond de Franse revolutie, voor hem en zijn tijdgenoten een ijkpunt in de geschiedenis.

Deze grote woorden lijken mij ook van toepassing op het tijdperk waarin wij nu leven. Grote ontwikkelingen zijn gaande, positief én negatief; het lijkt soms alle kanten op te schieten.

Nijmegen kende ook haar deel van positieve en negatieve gebeurtenissen in 2023.

Zo vierden wij de jubilea van iconen van onze stad. Zoals het 750-jarig bestaan van de Stevenskerk, de 100^e verjaardag van de Radboud Universiteit en 70 jaar chips-fabricage in Nijmegen (van oorsprong door Philips, nu NXP Semiconductors).
Maar net zo belangrijk voor deze stad zijn de minder in het oog springende jubilea, zoals 25 jaar straatpastoraat voor dak- en thuislozen, of het 45-jarig bestaan van jeu-de-boulesvereniging de Valkatties. Groot of klein: gezamenlijke historie en vieringen verbinden mensen met elkaar. Zo herdenken wij in dit nieuwe jaar de Tweede Wereldoorlog en vieren wij dat we al 80 jaar in vrijheid en verbondenheid samen kunnen leven in ons land en in deze stad.
2023 telde ook vele goed bezochte evenementen. Ik noem de Vierdaagse, die voor sommigen de aanleiding vormde nieuwe podiumtalenten te proberen, en de geweldige afsluiting van het jaar met Serious Request, rechtstreeks vanuit het hart van de oudste stad van Nederland!

Maar afgelopen jaar kregen Nijmegenaren ook grote schokken te verwerken, door verwoestende aardbevingen in hun herkomstlanden Turkije, Syrië, Marokko en Afghanistan. En de vernietigende oorlog in Oekraïne duurt al bijna twee jaar voort. Veel Oekraïners hebben in onze stad door werk en sociale contacten echt hun plek gevonden.

Wij openden in 2023 de stad en ons hart opnieuw voor vluchtelingen, die niet alleen ontheemd raakten in eigen land, maar ook dakloos dreigden te worden in ons land. Op de noodopvang in de Winkelsteeg was er ook voor hen plek in de Nijmeegse herberg. De Winkelsteeg gaat sluiten, maar, beste dames en heren: de herberg blijft wat mij betreft voor iedereen open in 2024. We moeten wellicht wat meer inschikken, kamers wat kleiner maken, soms wat meer vragen om iedereen een slaapplaats te kunnen geven. Iederéén. Jongeren, gezinnen, alleenwonende ouderen, daklozen én vluchtelingen.

Dan was er weer een uitbarsting van het conflict tussen Israël en Palestina. Ik was als burgemeester trots en geraakt dat hier onder verschillende geloofsgemeenschappen meteen het initiatief ontstond, om opnieuw een Vredesverklaring te ondertekenen. Gesprekken over het Gaza-conflict vinden hier vooral plaats waar ze horen: tussen mensen, niet tussen groepen. Ook onder druk gaan wij in Nijmegen naast, en niet tegenover elkaar staan. Laten we dat volhouden. Dat is een belangrijke grondslag van de democratie.

Over democratie gesproken, dit jaar waren er twee keer verkiezingen. Veelbesproken thema’s, die ook centraal stonden in de campagnes van politieke partijen, waren het woningtekort, vluchtelingenopvang, stijgende kosten voor levensonderhoud, klimaatverandering. Ik proefde onbehagen en onzekerheid over de toekomst. Dat maakt ogenschijnlijk simpele oplossingen populair. Daarbij valt ook op dat mensen snelle oplossingen van de overheid verwachten, terwijl zij in diezelfde overheid weinig vertrouwen hebben.   

Deze onderwerpen zijn belangrijk. Echter, beste mensen, dames en heren: ik wil vandaag aandacht vragen voor de onderwerpen waar het in de campagnes NIET (of sporadisch of eenzijdig) over ging.

Ons land en onze stad staan voor méér aan de lat, dan waar het in campagnes en voor sommige kiezers om ging. Er is meer aan de hand dan de platgeslagen stellingen die we in sommige debatten zagen. Er zijn oplossingen nodig voor de lánge termijn, voor de toekomst van onze kinderen en generaties daarna.

We moeten onderkennen dat er op dít moment, voor sommige maatschappelijke vraagstukken, gewoon geen snelle oplossingen te bedenken zijn. En zeker geen oplossingen die iedereen tevredenstellen.

Ze vragen om een omslag in denken en gedrag, soms zeer ingrijpend, waar we eigenlijk nog maar net aan beginnen. Het wordt de kunst om daarbij iederéén de komende jaren aan boord te krijgen én houden.

Welke thema’s zijn dat dan, hoor ik u denken? Ik noem er vier.

Demografische ontwikkelingen zoals ontgroening en vergrijzing van de bevolking gaan onverstoorbaar door. De gevolgen op de arbeidsmarkt, in de zorg en voor onze pensioenen zijn merkbaar en worden alleen maar groter. Dit vraagt om verandering van opvattingen, bijvoorbeeld over werk en vrije tijd en hoe we voor elkaar zorgen. Dit vraagstuk kan NIET verengd worden tot een discussie over hoeveel migranten we jaarlijks binnenlaten in Nederland.

Wat óók niet centraal stond in de campagnes was de toenemende en verregaande digitalisering. Zijn we ons bewust van wat er al is, zijn we voorbereid op wat er op ons afkomt? Als overheid, organisatie of bedrijf, als mens? Het biedt ons vele kansen, maar ik weet niet of de risico’s velen bezighouden. De kennisfuiken waarin social media ons trekken, en nepnieuws, beïnvloeden al hoe mensen denken, kiezen en zich gedragen. De technologie van kunstmatige intelligentie ontwikkelt zich in vliegende vaart en niemand weet waar het zal landen. Aan de start van 2023 had vrijwel niemand gehoord van ChatGPT, nu beïnvloedt deze vorm van kunstmatige intelligentie al nieuws, onderwijs en dienstverlening.

Ten derde een onderwerp waar ik als burgemeester samen met vele partners dagelijks mee te maken heb: de problematiek van mensen met verward gedrag. Mensen die geestelijk niet in orde zijn. Die zich niet kunnen handhaven in onze samenleving door de vele prikkels die ze ervaren. Mensen die hulp nodig hebben. Dat is erg voor henzelf, maar ook in toenemende mate een last voor de samenleving. Dit jaar kreeg de Nijmeegse politie in Nijmegen hier ruim 2300 meldingen over. Dat zijn er gemiddeld 6 per dag, beste mensen! Bijvoorbeeld van buren die wakker liggen van geschreeuw, bedreigd worden, of bang zijn dat er brand uitbreekt. Een schrijnend voorbeeld was hoe willekeurige Nijmegenaren afgelopen jaar bij de Staddijk in hun eigen huis en op straat mishandeld werden door een onbekende. Maar ik spreek aan de andere kant ook ouders, broers en zussen, ten einde raad omdat hun geliefde niet geholpen wordt, en niet meer te helpen lijkt.

Het beleid is dat mensen met psychiatrische problemen zoveel mogelijk thuis blijven wonen, niet in een instelling. Maar daar krijgen ze niet altijd de zorg die nodig is. Ook zijn de criteria wannéér iemand hulp krijgt en door wélke instelling, soms heel rigide. Zo vallen mensen tussen wal en schip, met voor henzelf en hun omgeving soms levensgevaarlijke gevolgen.

Ten vierde wijs ik op afnemende taalvaardigheid. In ons land zijn alle denkbare vormen van onderwijs en leesmiddelen beschikbaar voor iedereen. Toch zijn er naar schatting 2,5 miljoen Nederlanders laaggeletterd. In Nijmegen zijn er 13.000 mensen in de beroepsbevolking, die niet goed kunnen lezen, schrijven en rekenen. En dus ook moeilijk mee kunnen doen in onze samenleving. En de perspectieven zijn niet gunstig. Zo meldt recent onderzoek dat een derde van de Nederlandse 15-jarigen onvoldoende leesvaardig is. Een derde! Wow... Als íets bijdraagt aan tweespalt in de samenleving, dan is het wel het verschil tussen wel of niet kunnen lezen en schrijven.

Kortom, ik concludeer dat waar de campagnes NIET over gingen, vraagstukken zijn van een grootsheid die wij nu niet helemaal kunnen overzien, maar die ons allemaal aangaan. Dat kan soms onzeker of angstig maken. Het is daarom tijd voor de eerlijke vraag: kunnen we ook accepteren dat niet elk probleem nú een panklare oplossing heeft? Dat we de tijd moeten nemen om samen op de vragen zélf te broeden, en elkaar niet moeten overschreeuwen met oplossingen die voor ons als individu op dit moment de beste lijken?

---

Dit bericht delen: