Radboudonderzoek: "Ongelijke strijd in rechtbank bij onvrijwillige uithuisplaatsingen"

Een groep van acht Radboud-studenten met verschillende studieachtergronden: Psychologie, Orthopedagogiek, Rechten, Communicatie- en Informatiewetenschappen en Geologie, Planologie & Milieu, hebben vanuit een interdisciplinair honoursprogramma van de Radboud Universiteit Nijmegen een kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar de beslissing tot uithuisplaatsingen in Nederland. 

Een ongelijke strijd in de rechtbank bij onvrijwillige uithuisplaatsingen

Duizenden kinderen worden ieder jaar onvrijwillig uit huis geplaatst in Nederland. Bij een uithuisplaatsing voelen ouders zich vaak machteloos tegenover de Raad voor de Kinderbescherming (hierna: Raad) of een Gecertificeerde Instelling (hierna: GI). Ze hebben moeite om hun standpunt adequaat te verdedigen, omdat ze niet automatisch rechtsbijstand krijgen. Dit creëert een ongelijke machtsverhouding en plaatst ouders in een kwetsbare positie. Maar wat als ouders toegang hadden tot kosteloze rechtsbijstand? Zou dit hun begrip van het juridische proces vergroten en een eerlijkere situatie creëren tussen alle betrokken partijen? En misschien nog belangrijker: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de stem van het kind beter gehoord wordt tijdens de beslissing tot uithuisplaatsing?

Ongelijke machtsverhoudingen
Bij een uithuisplaatsing dient de Raad of een GI een verzoek in bij de rechtbank. De Raad of de GI adviseert de kinderrechter over de te nemen kinderbeschermingsmaatregelen. Deze partij heeft een rapportage opgesteld en komt regelmatig naar de rechtbank voor dit soort zittingen. Daarentegen, zijn ouders vaak onervaren en weten niet hoe het juridische proces eruit komt te zien. Dit resulteert in een ongelijke machtsverhouding tussen de Raad ofwel GI en de ouders. De ouders komen daardoor in een kwetsbare positie.

Als ouders het oneens zijn met het verzoek kunnen ze ervoor kiezen om dit op de zitting duidelijk te maken. Daarnaast is er de mogelijkheid om te reageren door een verweerschrift in te dienen. Vaak is het handig dat ouders hulp krijgen van een advocaat bij het opstellen en indienen van een verweerschrift. Momenteel krijgen ouders in een procedure niet automatisch bijstand van een advocaat. Eén van de redenen waarom ouders geen advocaat in de armen nemen, is omdat de gesubsidieerde rechtsbijstand onvoldoende is. Ouders met een laag inkomen krijgen een gedeeltelijke vergoeding voor een advocaat. Niet alle kosten worden dus vergoed. Daarbij is er veel onwetendheid over hun recht op gesubsidieerde rechtsbijstand. Dit leidt ertoe dat ouders in de praktijk amper gebruik maken van hun wettelijke recht op een advocaat.

Versterkte rechtsbijstand
De beslissing tot uithuisplaatsing heeft een grote impact op het leven van ouders en het kind. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens heeft opgemerkt dat rechtsbijstand als procedurele waarborg ervoor zorgt dat ouders exact begrijpen wat er speelt en daardoor ook in staat zijn om in de procedure te participeren. Dit toepassend op het Nederlandse proces zou het dus betekenen dat verplichte rechtsbijstand of in ieder geval kosteloze rechtsbijstand voor iedere ouder die te maken krijgt met een uithuisplaatsing passend zou zijn. Ouders staan tegenover machtige organisaties en begrijpen vaak het complexe juridische proces niet. In deze machteloze en lastige situatie van ouders kan een advocaat helderheid en structuur bieden. Dit zal een evenwichtigere situatie creëren tussen de betrokken partijen.

Beperkte focus op kinderwens
Kinderen hebben in principe geen recht op een advocaat, tenzij het gaat om een verzoek tot plaatsing in een gesloten instelling. Nu kan er misschien gedacht worden dat de Raad of de GI al de belangen van het kind behartigt, maar dit ligt genuanceerder. Hoewel de Raad of de GI de veiligheid van het kind behartigt, ligt de focus niet altijd op de wensen van het kind. De Raad of de GI bekijkt de gehele gezinssituatie en neemt beslissingen die soms ver afstaan van wat het kind zou willen.

Een kinderrechter gaat zelfs een stap verder en pleit voor de introductie van een bijzonder curator die het kind kan bijstaan. Dit is iemand die met het kind gaat kijken wat er precies met hem/haar/hen gebeurt en of dit ook is wat het kind wil. De bijzonder curator zou een (ortho)pedagogische achtergrond moeten hebben om bij de behoeften, wensen en ontwikkeling van het kind aan te sluiten. De bijzonder curator of het kind kunnen hun visie op de situatie mondeling of schriftelijk kenbaar maken op de zitting. Op deze manier krijgt een kind toch een stem binnen de beslissing tot uithuisplaatsing.

Een gelijke strijd?
Kortom, kinderen en ouders hebben weinig tot geen ervaring en kennis van juridische processen. Ook worden kinderen en ouders te weinig gehoord in de rechtbank. Door gebrek aan rechtsbijstand is er niemand die voor hun belangen opkomt. Dit zorgt voor een ongelijke strijd in de rechtbank. Gelukkig is de eerste stap naar een gelijke strijd gezet. In mei 2022 is in de Tweede Kamer een motie aangenomen dat ouders én kind automatisch bijstand krijgen van een gespecialiseerde advocaat. Vanaf 1 juli 2023 kunnen ouders gratis gebruikmaken van een advocaat. Dit is een goed begin, maar we zijn er nog niet. Ook de wensen van het kind moeten vertegenwoordigd worden. Een bijzonder curator kan daar het verschil in maken. Dit alles zal bijdragen aan een gelijke strijd in de rechtbank.

Sera de Feijter, Janneke de Rijk, Marin Kellaert, Brenda Kloppenburg, Lysanne Oomen, Bregje Seising, Vera van den Crommenacker, Dr. Madelon Hendricx-Riem (begeleider), Jorn ten Brink (begeleider)

---

Dit bericht delen: